Αναδημοσίευση από Fact Review

Στο πλαίσιο εξέτασης των τάσεων παραπληροφόρησης στην Ευρώπη, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (EDMO) μαζεύει στοιχεία από όλα τα μέλη του στην Ευρώπη αναφορικά με την θεματολογία που κάλυψαν τον προηγούμενο μήνα. Αυτή η αναφορά περιέχει οπτικοποιημένα στοιχεία για το ποιά θέματα απασχόλησαν τους οργανισμούς fact-checking στην Ευρώπη και δίνουν μια συνολική εικόνα των αφηγημάτων παραπληροφόρησης που περνάνε εθνικά σύνορα και εμφανίζονται με διαφορετικές μορφές σε πολλαπλές χώρες. Δεδομένου του ενδιαφέροντος που εμφανίζει αυτή η συνολική προσέγγιση στην ταυτοποίηση των τάσεων παραπληροφόρησης ανά διαφορετικές χρονικές περιόδους, ως FactReview παρουσιάζουμε αυτά τα στοιχεία στα ελληνικά με συνοπτική περιγραφή ώστε να υπάρχει η δυνατότητα, για όποιον ενδιαφέρεται, παρακολούθησης της κατάστασης διασποράς ψευδών ισχυρισμών στην Ευρώπη.

Τα δεδομένα της αναφοράς και τα θέματα παραπληροφόρησης

Για την 29η αναφορά του EDMO χρησιμοποιήθηκαν 1,576 άρθρα fact-checking από 35 Οργανισμούς και η περίοδος που καλύπτουν είναι 1-31 Οκτωβρίου.^ⓘ Θα βρείτε ολόκληρη την 29η αναφορά του EDMO στα αγγλικά εδώ.

Η βασική θεματολογία που απασχόλησε όλους τους οργανισμούς ελέγχου γεγονότων στην Ευρώπη κατά τον Οκτώβριο αφορούσε ψευδείς ισχυρισμούς αναφορικά με την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 και την συνεπακόλουθη σύγκρουση μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ.

Ενδεικτικά, κάποια από τα θέματα που καλύφθηκαν τον Οκτώβριο είναι τα εξής:

• Παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία – 121 άρθρα (8%)
• Παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία της COVID-19 – 102 άρθρα (6%)
• Παραπληροφόρηση σχετικά με την κλιματική αλλαγή – 83 άρθρα (5%)
• Παραπληροφόρηση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση – 59 άρθρα (4%)

Από τον Οκτώβριο του 2023, το EDMO ξεκίνησε να παρακολουθεί επίσης:

• Παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο Χαμάς-Ισραήλ – 573 άρθρα (36%)
• Παραπληροφόρηση σχετικά με την μετανάστευση – 61 άρθρα (4%)
• Παραπληροφόρηση σχετικά με την LGBTQ+ κοινότητα – 18 άρθρα (1%)

Σύμφωνα με την αναφορά, ο πόλεμος Χαμάς-Ισραήλ ήταν το θέμα με τα μεγαλύτερα ποσοστά παραπληροφόρησης κατά τον Οκτώβριο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι από τον Απρίλιο του 2022, όταν τα άρθρα κατάρριψης για θέματα σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία έφτασαν το 43% των συνολικών άρθρων, το μόνο θέμα που πλησίασε αυτό το ποσοστό είναι ο πόλεμος Χαμάς-Ισραήλ, αντιπροσωπεύοντας το 36% όλων των θεμάτων κατάρριψης μέσα σε ένα μήνα.

Η παραπληροφόρηση σχετικά με την σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ

Από την αρχή της σύγκρουσης, με την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, σημειώθηκε ένα μεγάλο κύμα παραπληροφόρησης το οποίο στόχευε και τις δυο πλευρές. Στα αρχικά στάδια της σύγκρουσης, τα αφηγήματα εστίασαν στην προσπάθεια αιτιολόγησης των επιθέσεων της Χαμάς μέσω ψευδών ισχυρισμών, μεταξύ άλλων, για βομβαρδισμό εκκλησίας στην Γάζα από το Ισραήλ.

Αργότερα, εντός του Οκτωβρίου, κυκλοφόρησαν ψευδείς ισχυρισμοί ανά την Ευρώπη σύμφωνα με τους οποίους η ίδια η σύγκρουση αλλά και οι σκηνές από τραυματισμούς και θανάτους ήταν σκηνοθετημένες (στο πλαίσιο αυτών των ισχυρισμών χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα το hashtag #Pallywood, μια κακόβουλη μίξη των λέξεων Hollywood και Palestine) στο πλάισιο προπαγάνδας. Στον αντίποδα, πολλές αναρτήσεις ισχυρίζονταν ότι η σύγκρουση επεκτάθηκε και στις γειτονικές χώρες με πολλές εξ αυτών να έχουν κυρήξει ήδη πόλεμο εναντίον του Ισραήλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο ισχυρισμός ότι το Ιράν κύρηξε πόλεμο στο Ισραήλ σηκώνοντας μαύρη σημαία σε γνωστό μνημείο της χώρας, τον οποίο κατάρριψαμε με σχετικό μας άρθρο που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Οι βασικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την διάδοση αυτών των ψευδών ισχυρισμών ήταν παλιές εικόνες και βίντεο τα οποία παρουσιάζονταν ως πρόσφατα και σχετικά με την τωρινή σύγκρουση. Σε ορισμένες περιπτώσεις επιστρατεύτηκαν εικόνες που δημιουργήθηκαν με χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (AI), ωστόσο, μέχρι στιγμής, αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες.

Ενδεικτικά αφηγήματα κατά την εξεταζόμενη περίοδο

• Ενώ, σύμφωνα με την αναφορά, το ποσοστό παραπληροφόρησης κατά μεταναστών που καλύφθηκε από άρθρα κατάρριψης μέσα στον Οκτώβριο ήταν σχετικά μικρό, το φαινόμενο είναι εκτεταμένο σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία και η Ισπανία. Μάλιστα, ορισμένοι από τους ισχυρισμούς, όπως ότι μετανάστες επιτίθενται σε αστυνομικούς, έχουν γίνει και από πολιτικά πρόσωπα. Αυτά τα στοιχεία βρίσκονται σε συμφωνία με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας του EDMO για τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται ενάντια στους μετανάστες από την Ουκρανία.
• Στην Σλοβακία και την Πολωνία στις οποίες διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές στις 30 Σεπτεμβρίου και 15 Οκτωβρίου αντίστοιχα, η πλειονότητα των θεμάτων παραπληροφόρησης που καλύφθηκαν αφορούσαν ψευδείς ισχυρισμούς για την ίδια την εκλογική διαδικασία. Συγκεκριμένα, στην Σλοβακία κυκλοφόρησε, μεταξύ άλλων, ο ισχυρισμός ότι ένα κάποια από τα εκλεγμένα κόματα δεν έλαβαν τον απαραίτητο αριθμό ψήφων που θα απαιτούνται για την είσοδο τους στην Βουλή. Στην Πολωνία τα θέματα που καλύφθηκαν σχετικά με τις εκλογές περιλάμβαναν ισχυρισμούς ότι εμφανίστηκαν άρματα μάχης στους δρόμους της χώρας την ημέρα των εκλογών, πως οι πολίτες εξαναγκάστηκαν να ψηφίσουν συγκεκριμένα κόματα και πως Ουκρανοί μετανάστες θα είχαν δικαίωμα ψήφου. Τόσο στην Σλοβακία όσο και στην Πολωνία αναφέρθηκαν περιπτώσεις παραπληροφόρησης με χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και εκεί ο όγκος ήταν αρκετά μικρός.
• Και τον Οκτώβριο καλύφθηκαν αρκετές περιπτώσεις αναπαραγωγής ψευδών ισχυρισμών για την κλιματική αλλαγή από αρνητές του φαινομένου. Επίσης, σημειώθηκαν περιπτώσεις παραπληροφόρησης που αφορούσαν την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Σκανδιναβικές χώρες, στις οποίες κυκλοφόρησε ο ισχυρισμός ότι τα αιολικά πάρκα απελευθερώνουν μικροπλαστικά που δηλητηριάζουν κτηνοτροφικές μονάδες.

Οι 5 ιστορίες με την μεγαλύτερη κυκλοφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

■ Παλιές εικόνες και βίντεο με ψεύτικους υποτίτλους που παρουσιάζονταν ως σχετικά με την τωρινή σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ

⬤ Ηθοποιοί που παριστάνουν Παλαιστίνιους οι οποίοι έχουν πέσει θύματα των επιθέσεων του Ισραήλ στην Γάζα

▲ Βίντεο με παιδιά σε κλουβιά τα οποία υποτίθεται πως απήγαγε η Χαμάς στην εισβολή που έκανε στις 7 Οκτωβρίου στο Ισραήλ

◆ Ψηφιακά επεξεργασμένο ή ψευδώς παρουσιασμένο υλικό (εικόνες και βίντεο) που χρησιμοποιήθηκε στο πλαίσιο υπερβολικής παρουσίασης υποστήριξης χωρών ανά τον κόσμο υπέρ των Παλαιστινίων (για παράδειγμα η χρήση της μαύρης σημαίας από το Ιράν)

★ Ισχυρισμός ότι το BBC ανέφερε πως η Ουκρανία έστειλε όπλα στην Χαμάς

Ενδεικτικά θέματα επιβεβαιωμένης παραπληροφόρησης σε εθνικό επίπεδο

[Σλοβακία] Ισχυρισμός: H Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλει κυρώσεις στα κράτη μέλη τα οποία δεν δέχονται μετανάστες.

Θα βρείτε το σχετικό άρθρο από τον οργανισμό ελέγχου γεγονότων Demagog εδώ.

[Λετονία] Ισχυρισμός: Γαλλικά μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν άρθρα σύμφωνα με τα οποία οι Ουκρανοί μετανάστες είναι υπεύθυνοι για την επιδημία κοριών στην Γαλλία.

Θα βρείτε το σχετικό άρθρο από τον οργανισμό ελέγχου γεγονότων Re:Baltica εδώ.

[Γερμανία] Ισχυρισμός: Μεγάλος αριθμός ανθρώπων έχει εισαχθεί στο νοσοκομείο μετά από επαφή με μολυσμένα CD που περιείχαν αντίγραφα από το Κοράνι και στάλθηκαν μέσω ταχυδρομείου

Θα βρείτε το σχετικό άρθρο από το γερμαντικό παράρτημα ελέγχου γεγονότων του AFP εδώ.