Ο Καρλ Σέιγκαν πέθανε σαν σήμερα, στις 20 Δεκεμβρίου του 1996 από πνευμονία. Ήταν Αμερικανός αστρονόμος, αστροφυσικός και συγγραφέας εκλαϊκευμένων επιστημονικών έργων. 

Ο Σέιγκαν ήταν από τους πρώτους που υπέθεσε ότι ο δορυφόρος του Κρόνου, Τιτάνας, και ο δορυφόρος του Δία Ευρώπη, ίσως έχουν ωκεανούς (υπόγειους στην περίπτωση της Ευρώπης) ή λίμνες, εν δυνάμει κατοικήσιμες από κάποιες μορφές ζωής. Ο υπόγειος ωκεανός της Ευρώπης επιβεβαιώθηκε έμμεσα από το διαστημόπλοιο Galileo.

Ασχολήθηκε επιπλέον με την ατμόσφαιρα του Δία, τις εποχιακές αλλαγές του Άρη και του δορυφόρου του Κρόνου, Τιτάνα. Ο Σέιγκαν θεώρησε πως η ατμόσφαιρα της Αφροδίτης είναι εξαιρετικά θερμή και πυκνή. Επίσης, αντιλαμβανόταν την αύξηση της θερμότητας της Γης ως αυξανόμενο ανθρωπογενή κίνδυνο και την παρομοίαζε με τη φυσική, ωστόσο, ανάπτυξη της Αφροδίτης σε έναν θερμό, εχθρικό προς τη ζωή πλανήτη, μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου. Πρότεινε, επίσης, ότι οι εποχιακές αλλαγές στον πλανήτη Άρη οφείλονται σε μάζες σκόνης και όχι σε αλλαγές της βλάστησης, όπως είχαν προτείνει πολλοί άλλοι.

Ο Σέιγκαν πίστευε ότι η εξίσωση Ντρέικ πρότεινε πως θα μπορούσε να σχηματιστεί ένας μεγάλος αριθμός εξωγήινων πολιτισμών, αλλά ότι η έλλειψη μαρτυριών για τέτοιους πολιτισμούς (το «παράδοξο Φέρμι») υπονοεί πως οι τεχνολογικοί πολιτισμοί τείνουν να αυτοκαταστρέφονται γρήγορα. Τούτο διέγειρε το ενδιαφέρον του για την αναγνώριση και τη δημοσίευση των τρόπων με τους οποίους θα μπορούσε η ανθρωπότητα να αυτοκαταστραφεί, με την ελπίδα πως θα μπορούσε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο και τελικώς να γίνει ο άνθρωπος διαστημικός ταξιδιώτης.

Έγινε περισσότερο πολιτικοποιημένος μετά τον γάμο του με την συγγραφέα Ανν Ντρύαν. Συμμετείχε σε διαμαρτυρίες κατά των πυρηνικών όπλων και κατέκρινε το αμυντικό πρόγραμμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ρήγκαν (που έγινε γνωστό και ως Πόλεμων των Άστρων), διότι θεωρούσε ότι ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί, ότι μπορούσε να υπερνικηθεί με πολύ λιγότερους οικονομικούς πόρους απ’ ό,τι απαιτούσε η κατασκευή του και επίσης ότι υποβάθμιζε τις προσπάθειες του πυρηνικού αφοπλισμού.

Ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία που μας άφησε ο τεράστιος Carl Sagan, πριν πεθάνει, στο βιβλίο του The Demon Haunted World: Science as a Candle in the Dark.Το εργαλείο αυτό λέγεται The Baloney Detector Kit, ή στα Ελληνικά (πολύ ελεύθερη μετάφραση), Πώς Να Εντοπίζεις τη Χαζομάρα.

Ο Sagan μας δίνει τη δυνατότητα, με μερικά απλά βήματα να μπορέσουμε να διακρίνουμε ποια ιδέα είναι σωστή και αξίζει να υιοθετήσουμε και ποια όχι και πρέπει να απορριφθεί. Ας τα πάρουμε λοιπόν από την αρχή.

1. Όποτε είναι δυνατόν πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητη επιβεβαίωση των στοιχείων. Δηλαδή η επιβεβαίωση να γίνεται από κάποιον που δεν έχει να χάσει ή να κερδίσει.

2. Να ενθαρρύνουμε τη συζήτηση των απόψεων από όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη και από τις δύο πλευρές, συμφωνούντες και διαφωνούντες.

3. Το επιχείρημα «της αυθεντίας» είναι λάθος. Πολλές αυθεντίες έχουν κάνει λάθος πολλές φορές και το γεγονός πως μια αυθεντία παίρνει τη μία ή την άλλη θέση σε καμία περίπτωση δεν αρκεί για να κλείσει το ζήτημα. Είναι προτιμότερο να βασιζόμαστε στη συλλογική άποψη των ειδικών όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την επιστημονική διαδικασία του peer review (δηλαδή η εξέταση των στοιχείων από άλλους επιστήμονες)

4. Προκειμένου να εξηγήσουμε ένα φαινόμενο είναι καλό να φτιάξουμε περισσότερες από μία υποθέσεις και να σκεφτούμε όλους τους τρόπους με τους οποίους το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί. Το επόμενο βήμα είναι να σκεφτούμε ελέγχους, τεστ, ώστε να δείξουμε πως αυτές οι υποθέσεις είναι λάθος. Μετά από αυτό το ξεκαθάρισμα, η υπόθεση που έχει μείνει έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι η σωστή και σίγουρα είναι πιο λογικό από το να υιοθετήσεις τη πρώτη υπόθεση που θα έρθει στο μυαλό σου.

5. Μη κολλήσουμε σε μια υπόθεση απλώς και μόνο επειδή είναι δική μας ιδέα.  Ας σκεφτούμε ειλικρινά τι μπορεί να έχουμε σκεφτεί λάθος. Αν δεν το κάνουμε εμείς θα το κάνουν οι άλλοι.

6. Να ποσοτικοποιούμε! Αν σε αυτό που προσπαθούμε να εξηγήσουμε μπορεί να δοθεί με έναν αριθμό που να το ορίζει, να το κάνουμε, θα μας βοηθήσει να ιεραρχήσουμε τις υποθέσεις μας. Οτιδήποτε είναι βασισμένο στην ποιότητα και όχι την ποσότητα είναι ασαφές και δεν θα μας βοηθήσει στο να βρούμε την απάντηση και είναι ανοιχτό σε πολλές ερμηνείες.

7. Αν υπάρχει μια λίστα επιχειρημάτων, τότε όλοι οι κρίκοι πρέπει να είναι λογικοί και να λειτουργούν και όχι μόνο οι περισσότεροι.

8. Το ξυράφι του Όκαμ. Ο κανόνας που μας ωθεί, όταν έχουμε δύο υποθέσεις που εξηγούν τα δεδομένα μας το ίδιο καλά, να επιλέξουμε την πιο απλή.

9. Πάντα να αναρωτιόμαστε αν η υπόθεσή μας μπορεί να ελεγχθεί και να διαψευσθεί. Αν δεν μπορεί τότε μάλλον δεν αξίζει και πολλά. Αν οι πληροφορίες που χρειαζόμαστε να έχεις για να εξηγήσεις ένα φυσικό φαινόμενο, δεν μπορούν να έρθουν από τη φύση (παραφυσικές), τότε δεν μπορείς να ελέγξεις την υπόθεση και να τη διαψεύσεις.

Αυτά τα βήματα δεν είναι μόνο για επιστήμονες, αλλά για όλους μας. Όταν βλέπουμε ένα φως στον ουρανό και δεν ξέρουμε τί είναι, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να προσπαθήσουμε να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα. Όταν κάποιος μας λέει πως ξέρει την αλήθεια για κάτι και μας δίνει μια εξήγηση, μπορούμε να την αξιολογήσουμε.

Δεν λέω πως είναι εύκολο. Σαν άνθρωποι μας βολεύει να πάρουμε τη πρώτη υπόθεση που θα βρεθεί και να προχωρήσουμε. Είναι ο εύκολος δρόμος, αυτός που χρειάζεται λιγότερη νοητική προσπάθεια. Αλλά δεν είναι πάντα η σωστή.

Αλλά σε τι διαφέρουμε από αυτούς που κατηγορούμε πως πουλάνε φόβο και αμάθεια, αν εμείς δεν διαφέρουμε σε αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά; Πως θα ξεπεράσουμε τις ιδεολογίες για να σταθούμε στα γεγονότα.

Πηγές: Greek Sceptic. Βικιπαιδια