Η παραπληροφόρηση σε περιόδους φυσικών καταστροφών υπάρχει επειδή οι κρίσεις δημιουργούν ένα ευάλωτο και εύφορο έδαφος για να προωθηθούν αφηγήματα ή να επιτευχθούν στόχοι που σε ήρεμες περιόδους θα ήταν δυσκολότεροι. Μια καταστροφή μπορεί παρουσιάζεται ως “απόδειξη” για προϋπάρχουσες θεωρίες, όπως για παράδειγμα ότι οι πυρκαγιές προκαλούνται για να μπουν ανεμογεννήτριες. Δρώντες εκτός και εκτός συνόρων μπορούν να σπέρνουν παραπληροφόρηση για να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη σε θεσμούς άλλης χώρας. Τέλος, η συναισθηματική ένταση μειώνει την κριτική σκέψη και αυξάνει την προθυμία να μοιραστούν εντυπωσιακές ή “αποκαλυπτικές” πληροφορίες και εικόνες χωρίς έλεγχο. Σε κάθε περίπτωση, η παραπληροφόρηση θολώνει το τοπίο, αποσπά την προσοχή, κάνει πιο δύσκολο τον εντοπισμό της αλήθειας και ενίοτε καθυστερεί τη λήψη σωστών αποφάσεων.
Πρώτο παράδειγμα: Ανεμογεννήτριες στα καμμένα της Εύβοιας
Πρόκειται για μια φωτογραφία που ανακυκλώνεται κάθε φορά που συμβαίνουν πυρκαγιές στην Ελλάδα, συγκεντρώνοντας κάθε φορά χιλιάδες likes και κοινοποιήσεις. Υποτίθεται πως δείχνει ανεμογεννήτριες σε καμένη έκταση στη βόρεια Εύβοια. Όπως έχουμε γράψει αναλυτικά εδώ και εδώ, η εικόνα δείχνει ανεμογεννήτριες στην περιοχή Ζάρακες στην Εύβοια. Οι ανεμογεννήτριες έχουν τοποθετηθεί πολύ παλιότερα, χωρίς να έχει προηγηθεί πυρκαγιά. Η φωτογραφία έχει επεξεργαστεί ψηφιακά για να φαίνεται πιο σκούρα η έκταση.
Δεύτερο παράδειγμα: Τα πυροσβεστικά αεροσκάφη Beriev Be-200 που προσφέρει η Ρωσία
Για πολλά χρόνια, διακινείται ο μύθος πως η Ρωσία προσφέρει στην Ελλάδα τα βαρέα αμφίβια πυροσβεστικά αεροσκάφη Beriev Be-200. Το ίδιο αφήγημα έχει κυκλοφορήσει και στην Κύπρο. Αμφότερες χώρες, φέρεται να αρνούνται την προσφορά. Σύμφωνα με το πιο πρόσφατο αφήγημα, η εκπρόσωπος Τύπου του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, επικοινώνησε με την Ελληνική Κυβέρνηση, προσφέροντας τα συγκεκριμένα αεροσκάφη. Ωστόσο, πέρα από διάφορες αναρτήσεις στα ΜΚΔ (ανάμεσά τους στους λογαριασμούς του Κυριάκου Βελόπουλου και του δημοσιογράφου Στέφανου Δαμιανίδη), η Μαρία Ζαχάροβα δεν έχει κάνει την παραμικρή τέτοια αναφορά μέσω του καναλιού της στο Telegram, μέσω του οποίου δημοσιεύει όλες τις ανακοινώσεις. Δεν υπάρχει επίσης κανένα ρωσικό δημοσίευμα που να αναφέρεται σε τέτοια εξέλιξη. Αναζητήσαμε τη φράση “Греция Мария Захарова Бериев Бе-200”, δηλαδή “Ελλάδα Μαρία Ζαχάροβα Beriev Be-200”, στη ρωσική μηχανή αναζήτησης Yandex και δεν λάβαμε κάποιο σχετικό αποτέλεσμα. Υποβάλαμε ερώτημα στον κ. Βελόπουλο για την προέλευση του ισχυρισμού και θα ενημερώσουμε το άρθρο μας εφόσον μας απαντήσει.
Καμένο άλογο και like farming
Η εικόνα, την οποία θολώσαμε, δείχνει ένα νεκρό άλογο. Αν και πολλά ζώα κάηκαν από τις πυρκαγιές που ακόμη μαίνονται, η συγκεκριμένη φωτογραφία του καμένου αλόγου, με χιλιάδες αντιδράσεις και κοινοποιήσεις, είναι από το 2021 στα Γεράνεια Όρη.
Συμπέρασμα
Οι φυσικές καταστροφές δημιουργούν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, φόβου και συναισθηματικής φόρτισης, με αποτέλεσμα οι πολίτες να είναι πιο ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση. Οι πολίτες θα πρέπει να ελέγχουν την πηγή μιας πληροφορίας, να τη διασταυρώνουν με άλλες πηγές και να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε περιεχόμενο που τους προκαλεί έντονα συναισθήματα, όπως θυμό, φόβο, συγκίνηση, αγανάκτηση κ.α. Η αποφυγή διάδοσης ανεπιβεβαίωτων ειδήσεων, ακόμη και φαινομενικά “αθώων”, συμβάλει στην ασφάλεια όλων και στη σωστή ενημέρωση της κοινωνίας.