Όταν συναντάμε προπαγάνδα και παραπληροφόρηση*, οι πηγές που τις παράγουν και η μέθοδος που χρησιμοποιείται για να επιτευχθεί το αποτέλεσμα, παραμένουν συνήθως στην αφάνεια. Η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση δεν προσφέρουν ούτε ένα εξειδικευμένο επιχείρημα, ούτε βασίζονται σε αξιόπιστες πηγές. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να κάνουν επίκληση σε αξιόπιστες πηγές, διαστρεβλώνοντας όμως την αλήθεια, συνήθως μέσω τις επιλεκτικής παρουσίασης στοιχείων.
Η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση πείθουν παρουσιάζοντας νέες ή “εναλλακτικές” εκδοχές των “γεγονότων”. Αυτές οι μορφές επικοινωνίας οδηγούν σε συμπεράσματα που αποσκοπούν στον χειρισμό του κοινού και όχι στη λογική εξέταση των γεγονότων. Πολλές φορές στοχεύουν στο θυμικό (για παράδειγμα σε κοινές προκαταλήψεις), με αποτέλεσμα όσοι προβάλουν τυχόν αμφιβολίες, να χαρακτηρίζονται ως εμπόδια σε μια κοινή προσπάθεια αναζήτησης της “αλήθειας”. Εν ολίγοις, τόσο η προπαγάνδα, όσο και η παραπληροφόρηση, δεν αποσκοπούν μόνο να πείσουν, αλλά να επιβάλουν και συμμόρφωση.
Για αυτούς τους λόγους, η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση, αποτελούν βασικά εργαλεία στα χέρια αυταρχικών ηγετών και καθεστώτων. Θα χρησιμοποιήσουν αυτό που θα ορίσουν ως “απόλυτη αλήθεια”, απορρίπτοντας τις μεθόδους του ορθολογισμού και της διαλεκτικής. Θα καθορίσουν τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία ή δικαιολόγηση.
Η απαίτηση για υπακοή στην προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση, είναι απόλυτα καταστροφική για τη Δημοκρατία. Η αλήθεια προκύπτει από τον υγιή διάλογο και την παράθεση γεγονότων και δεδομένων. Κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει σε απολυταρχικά καθεστώτα. Σε αυτό το “debate”, είναι επιβεβλημένη η συμμετοχή των πολιτών. Ένας λάθος ενημερωμένος πολίτης, δε δύναται να λάβει σωστές αποφάσεις για τον εαυτό του και για την κοινωνία στην οποία ζει.
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να κάνουμε μια σημαντική παραδοχή. Όταν η λήψη αποφάσεων βασίζεται αποκλειστικά στη δογματική άποψη της πλευράς (πχ, πολιτικό κόμμα) που θα ενστερνιστεί κάποιος και όχι σε αιτιολογημένα επιχειρήματα, η ανακάλυψη της αλήθειας δεν είναι δυνατή. Έχει τεκμηριωθεί πως οι αντιλήψεις που βασίζονται στον δογματισμό, είναι αδιαπέραστες στην παράθεση γεγονότων ή αντιλόγου, προερχόμενων από την άλλη πλευρά. Κοινώς, δεν υπάρχει το κοινό σημείο εκκίνησης για μια υγιής αντιπαράθεση, που θα βασίζεται στη λογική.
ΥΓ Ως καταναλωτές πληροφοριών πρέπει σήμερα (και πάντα) να είμαστε πολύ εκπαιδευμένοι για να μπορέσουμε (αν γίνεται αυτό δηλαδή) να αποφύγουμε την προπαγάνδα.
*Η ελληνική λέξη “παραπληροφόρηση”, αποτελεί μετάφραση των λέξεων “misinformation” και “disinformation”. Η πρώτη αναφέρεται στην εκ παραδρομής παραπληροφόρηση και η δεύτερη, στην εσκεμμένη.