Ο ισχυρισμός ότι τα φεμινιστικά κινήματα βλάπτουν τα δικαιώματα των γυναικών αποτελεί μία από τις πιο επίμονες μορφές έμφυλης παραπληροφόρησης. Λειτουργεί μέσω μιας αναστροφής της αλήθειας. Παρουσιάζει ένα κίνημα που ευθύνεται για μερικές από τις σημαντικότερες προόδους στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ελευθερία των γυναικών ως τη δύναμη που τις υπονομεύει. Αυτή η αναστροφή δεν είναι τυχαία. Αντλεί δύναμη από περιόδους ταχείας κοινωνικής αλλαγής, όταν οι ανησυχίες για τις μεταβαλλόμενες έμφυλες ταυτότητες, την οικογενειακή ζωή ή τις πολιτισμικές παραδόσεις μπορούν εύκολα να εκμεταλλευτούν. Σε τέτοιες στιγμές, ο φεμινισμός παρουσιάζεται ως αιτία αύξησης των διαζυγίων, μείωσης των γεννήσεων ή γενικότερης κοινωνικής αστάθειας, ενώ στην πραγματικότητα αυτά τα φαινόμενα εξηγούνται πιο ορθά από οικονομικές πιέσεις, αλλαγές στην αγορά εργασίας και δομικές ανισότητες.
Η ψυχολογική έλξη αυτού του αφηγήματος είναι ισχυρή, επειδή στηρίζεται στην αποστροφή προς την απώλεια και στη νοσταλγία. Η αλλαγή συχνά βιώνεται ως απώλεια, και η παραπληροφόρηση εκμεταλλεύεται αυτή την αίσθηση υπονοώντας ότι ο φεμινισμός αφαιρεί κάτι πολύτιμο από τις γυναίκες: την ασφάλειά τους, τους οικογενειακούς τους ρόλους ή ακόμη και την ταυτότητά τους. Ταυτόχρονα, απευθύνεται σε μια εξιδανικευμένη εικόνα του παρελθόντος, παρουσιάζοντας τους «παραδοσιακούς» ρόλους των φύλων ως πηγή ασφάλειας και τάξης, ενώ ο φεμινισμός εμφανίζεται ως χάος. Αυτές οι ρητορικές στρατηγικές αγγίζουν συναισθηματικά τους ανθρώπους, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την αμφισβήτησή τους. Όταν κάποιος ακούει ότι ο φεμινισμός “πληγώνει τις απλές γυναίκες” ή “εξυπηρετεί τις ελίτ”, το μήνυμα είναι σχεδιασμένο να φαίνεται αυθεντικό, παρότι βασίζεται σε διαστρεβλώσεις.
Οι τεχνικές χειραγώγησης είναι λεπτές αλλά σταθερές. Μία από τις πιο συχνές είναι η ψευδής αιτιότητα, όπου πολύπλοκες κοινωνικές αλλαγές αποδίδονται λανθασμένα στον φεμινισμό, ενώ οι πραγματικοί παράγοντες όπως η οικονομική ανασφάλεια, η διευρυνόμενη ανισότητα ή οι αποτυχίες πολιτικών αγνοούνται. Μια άλλη συχνή διαστρέβλωση είναι το «αχυρένιο επιχείρημα»: οι πραγματικοί στόχοι του φεμινισμού, που είναι ευρείς και πολυδιάστατοι, αντικαθίστανται από μια γελοιογραφική εκδοχή που είναι εύκολο να δεχτεί επίθεση. Αντί να αναγνωρίζεται ως αγώνας για ίσα δικαιώματα, παρουσιάζεται ως αντι-ανδρικό, αντι-οικογενειακό ή ακόμη και αντι-γυναικείο κίνημα. Έπειτα, επιλέγονται επιλεκτικά μεμονωμένα παραδείγματα ώστε να δοθεί η εντύπωση ότι το κίνημα προκαλεί ευρεία βλάβη, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για απομονωμένες περιπτώσεις. Όλες αυτές οι τακτικές στοχεύουν στο να μετατρέψουν ένα κίνημα ενδυνάμωσης σε πηγή καταπίεσης.
Όταν απομακρυνθούμε από τη χειραγώγηση και εξετάσουμε τα δεδομένα, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Ο φεμινισμός έχει διευρύνει τα δικαιώματα, δεν τα έχει διαβρώσει. Τα φεμινιστικά κινήματα εξασφάλισαν το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, την πρόσβασή τους στην ανώτερη εκπαίδευση, τη δυνατότητα να εργαστούν σε επαγγέλματα από τα οποία ήταν αποκλεισμένες επί δεκαετίες και το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας. Αυτές οι κατακτήσεις δεν είναι συμβολικές. Αποτελούν τα θεμέλια της σύγχρονης δημοκρατίας και της καθημερινής ζωής. Έρευνες δείχνουν σταθερά ότι οι κοινωνίες με μεγαλύτερη ισότητα των φύλων διαθέτουν ισχυρότερες οικονομίες, καλύτερα αποτελέσματα υγείας και υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής συνοχής. Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η ισότητα των φύλων δεν είναι μόνο ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά ενισχύει την οικονομική ανάπτυξη, τη δημοκρατία, τη συνοχή και την ευημερία όλων των μελών της κοινωνίας. Αντίστοιχα, η Παγκόσμια Τράπεζα επισημαίνει ότι η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, όταν υποστηρίζεται από δίκαιες πολιτικές και πρόσβαση σε ευκαιρίες, συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη, τη μείωση της φτώχειας και την κοινή ευημερία. Μια άλλη έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας παρέχει ισχυρά εμπειρικά δεδομένα ότι η ισότητα των φύλων, η μείωση της φτώχειας και η οικονομική ανάπτυξη είναι βαθιά αλληλένδετες, καταδεικνύοντας ότι οι κοινωνίες δεν προοδεύουν περιορίζοντας τις γυναίκες, αλλά διασφαλίζοντας την πλήρη συμμετοχή τους. Ο ΟΗΕ (UN Women) προσθέτει ότι η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών είναι κρίσιμη όχι μόνο για την ισότητα καθαυτή, αλλά και για τη βιώσιμη ανάπτυξη, εκτιμώντας ότι το κλείσιμο του έμφυλου χάσματος θα μπορούσε να προσθέσει τρισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία.
Ο τρόπος να αποδομήσουμε προληπτικά αυτό το αφήγημα δεν είναι μόνο να δείξουμε ότι τα στοιχεία το διαψεύδουν, αλλά και να φωτίσουμε τη χειριστική του δομή. Η αναστροφή, όπου η ενδυνάμωση παρουσιάζεται ως βλάβη, είναι μια αναγνωρίσιμη τακτική που χρησιμοποιείται σε πολλές μορφές παραπληροφόρησης. Μόλις οι άνθρωποι εξοικειωθούν με αυτή την αντιστροφή, μπορούν να την αναγνωρίζουν πιο γρήγορα όταν εμφανίζεται ξανά, είτε σε συζητήσεις για τον φεμινισμό, είτε για τη δημόσια υγεία, είτε για τη δημοκρατία. Αν ένα κίνημα του οποίου ο πυρήνας είναι η διεύρυνση των δικαιωμάτων αρχίζει ξαφνικά να παρουσιάζεται ως εκείνο που τα αφαιρεί, αυτό θα πρέπει αμέσως να εγείρει ερωτήματα για το ποιος ωφελείται και γιατί.
Εκτενής εμπειρική έρευνα αποδεικνύει ότι τα φεμινιστικά κινήματα και οι πολιτικές ισότητας των φύλων έχουν ενισχύσει και όχι βλάψει τα δικαιώματα των γυναικών και την ευημερία των κοινωνιών. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η φεμινιστική δράση υπήρξε βασικός μοχλός προόδου στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική. Οι μελέτες δείχνουν σταθερά ότι οι χώρες με ισχυρότερες δομές ισότητας των φύλων εμφανίζουν υψηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, καλύτερα αποτελέσματα υγείας και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Τα φεμινιστικά κινήματα δεν προώθησαν μόνο τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών αλλά δημιούργησαν θεσμικές εγγυήσεις που ωφελούν ολόκληρη την κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών, μέσα από δικαιότερες πολιτικές και πρακτικές εργασίας.
Παράλληλα, οι ερευνητές έχουν καταγράψει μια αυξανόμενη έξαρση έμφυλης παραπληροφόρησης που στοχεύει στην αποδυνάμωση του φεμινισμού και στη διαστρέβλωση των επιτευγμάτων του. Ο ΟΗΕ και το Κέντρο Φεμινιστικής Εξωτερικής Πολιτικής έχουν δείξει ότι διαδικτυακές και μιντιακές εκστρατείες χρησιμοποιούν ψευδείς ισχυρισμούς όπως ότι ο φεμινισμός βλάπτει τις απλές γυναίκες ή καταστρέφει τις οικογένειες προκειμένου να απαξιώσουν τα κινήματα ισότητας και να φιμώσουν τις φωνές των γυναικών. Αυτές οι αφηγήσεις δεν είναι αθώες παρεξηγήσεις αλλά συνειδητές στρατηγικές οπισθοδρόμησης και χειραγώγησης. Βασίζονται στις ίδιες ρητορικές και ψυχολογικές τακτικές που χρησιμοποιούνται σε άλλα οικοσυστήματα παραπληροφόρησης, όπως η επιλεκτική χρήση μεμονωμένων περιστατικών, τα αχυρένια επιχειρήματα και η εκμετάλλευση του φόβου της κοινωνικής αλλαγής. Το Harvard Misinformation Review και το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επισημαίνουν ότι τέτοιες επιθέσεις λειτουργούν ως μορφή συμβολικής και ψυχολογικής βίας, σχεδιασμένη να αποθαρρύνει τη δημόσια συμμετοχή και να ανατρέψει κατακτήσεις δεκαετιών.
Οι προσπάθειες στοχοποίησης γυναικών σε θέσεις εξουσίας δεν αποτελούν μεμονωμένες πράξεις γενικότερης προκατάληψης. Αντίθετα, αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου έμφυλης παραπληροφόρησης που χρησιμοποιεί στοχευμένες επιθέσεις, συκοφαντίες και ψευδείς αφηγήσεις για να απονομιμοποιήσει άτομα με βάση το φύλο ή την ταυτότητα φύλου τους. Έρευνες του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, του ΟΗΕ, του European Partnership for Democracy και του Harvard Kennedy School Misinformation Review δείχνουν ότι αυτού του είδους οι επιθέσεις δεν πλήττουν μόνο τα άμεσα θύματα, αλλά διαβρώνουν και τις βασικές προϋποθέσεις της δημοκρατικής συμμετοχής.
Όταν οι έμφυλες επιθέσεις καταφέρνουν να φιμώσουν τις γυναίκες, στην πολιτική, στη δημοσιογραφία και στη δημόσια ζωή, το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση της εκπροσώπησης και η αποδυνάμωση του πλουραλισμού. Η παραπληροφόρηση που παρουσιάζει την ισότητα των φύλων ως απειλή τροφοδοτεί συχνά αντιδημοκρατική και αυταρχική ρητορική, παρουσιάζοντας την ένταξη ως αστάθεια και τη διαφορετικότητα ως ηθική παρακμή. Τα ίδια δίκτυα και φορείς που διαδίδουν αντιφεμινιστικές ή αντι-“gender” αφηγήσεις συμμετέχουν συχνά και σε ευρύτερες αντιδημοκρατικές επιχειρήσεις επιρροής, εκμεταλλευόμενοι κοινωνικούς διχασμούς για να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Με αυτή την έννοια, η προσπάθεια εκδίωξης των έμφυλων μειονοτήτων από θέσεις εξουσίας αποκαλύπτει καθαρά τη σύνδεση ανάμεσα στην έμφυλη παραπληροφόρηση και τη δημοκρατική διάβρωση. Δείχνει ότι οι επιθέσεις στα δικαιώματα φύλου δεν αποτελούν απλώς πολιτισμικές συγκρούσεις, αλλά στοχευμένες τακτικές που αποσταθεροποιούν τη δημοκρατία, περιορίζοντας τον χώρο της ισότιμης συμμετοχής και του ενημερωμένου δημόσιου διαλόγου.
Τα εμπειρικά δεδομένα είναι αδιαμφισβήτητα. Η ισότητα των φύλων συσχετίζεται με την ευημερία, τη σταθερότητα και την ανάπτυξη, ενώ η αντιφεμινιστική οπισθοδρόμηση συνδέεται με κοινωνική και οικονομική καθυστέρηση. Συστηματικές ανασκοπήσεις και κοινωνιολογικές μελέτες αποδεικνύουν ότι η παρουσίαση του φεμινισμού ως επιζήμιου στερείται κάθε επιστημονικής βάσης και αντιφάσκει με τα μετρήσιμα επιτεύγματα στην εκπαίδευση, το προσδόκιμο ζωής και την πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών. Το φεμινιστικό κίνημα υπήρξε καθοριστικό για την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου, της πρόσβασης στην αναπαραγωγική υγεία και της νομικής προστασίας από τη βία, επιτεύγματα που αποτελούν τα θεμέλια της σύγχρονης δημοκρατίας. Η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης που υποστηρίζει ότι ο φεμινισμός βλάπτει τις γυναίκες απαιτεί όχι μόνο την παρουσίαση των αποδεικτικών στοιχείων αλλά και την αποκάλυψη της ίδιας της χειραγώγησης, δηλαδή της σκόπιμης αναστροφής της ενδυνάμωσης σε δήθεν βλάβη. Η αναγνώριση αυτού του μοτίβου επιτρέπει στο κοινό να δει πίσω από τη διαστρέβλωση και να επαναφέρει τη συζήτηση σε μια τεκμηριωμένη και βασισμένη σε δεδομένα πραγματικότητα.
Ο φεμινισμός ποτέ δεν αφορούσε την επιβολή ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής στις γυναίκες. Αφορούσε τη διασφάλιση ότι οι γυναίκες έχουν επιλογές, ευκαιρίες και προστασίες ίσες με των ανδρών. Η άποψη ότι υπονομεύει τα δικαιώματα των γυναικών δεν αποτελεί ειλικρινή παρεξήγηση, αλλά σκόπιμη διαστρέβλωση. Αναγνωρίζοντας τα ψυχολογικά δέλεαρ, τις ρητορικές παγίδες και τον πλούτο των αποδεικτικών στοιχείων που δείχνουν ότι ο φεμινισμός βελτιώνει και δεν επιδεινώνει τη ζωή των γυναικών, μπορούμε να αφοπλίσουμε αυτό το αφήγημα προτού ριζώσει. Η προληπτική αποδόμηση (prebunking) δεν αφορά μόνο τη διόρθωση ψευδών γεγονότων και αφηγημάτων. Αφορά την εκπαίδευση των ανθρώπων να αναγνωρίζουν τη μορφή της ίδιας της χειραγώγησης. Μόλις αντιληφθούν την αναστροφή, το αφήγημα χάνει τη δύναμή του.
Πηγές
– OECD. Gender Equality Overview. https://www.oecd.org/en/topics/gender-equality.html
– World Bank. Gender Equality and Women’s Economic Empowerment. https://thedocs.worldbank.org/en/doc/691621580695212290-0090022020
– World Bank. Gender Equality, Poverty, and Economic Growth. https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/3e9cc57a-693e-5422-bc3f-8532cfec8b9b
– UN Women. Facts and Figures: Economic Empowerment. https://knowledge.unwomen.org/en/articles/facts-and-figures/facts-and-figures-economic-empowerment
– Harvard Kennedy School Misinformation Review 2024 Gendered Disinformation as Violence A New Analytical Agenda – https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/gendered-disinformation-as-violence-a-new-analytical-agenda
– Frontiers in Sociology 2024 Women in Gender Equality Movements A Systematic Literature Review – https://www.frontiersin.org/journals/sociology/articles/10.3389/fsoc.2024.1432383/full
– PLOS ONE 2021 Twenty Years of Gender Equality Research A Scoping Review – https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0256474
–
Αυτό το υλικό δημιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου Prebunking at Scale, με την υποστήριξη του European Fact-Checking Standards Network (EFCSN).