Τα αναδυόμενα κύματα έμφυλης παραπληροφόρησης δείχνουν ότι παλαιά αφηγήματα συχνά επανεμφανίζονται με νέες μορφές, ιδιαίτερα σε περιόδους κοινωνικής αλλαγής ή δημόσιας έντασης. Ο ισχυρισμός ότι τα φεμινιστικά κινήματα βλάπτουν τα δικαιώματα των γυναικών έχει κυκλοφορήσει επανειλημμένα στο διαδίκτυο και στα μέσα ενημέρωσης και, παρότι έχει διαψευστεί πολλές φορές, επανέρχεται κάθε φορά που αναζωπυρώνεται η δημόσια συζήτηση γύρω από την ισότητα των φύλων, τους κοινωνικούς ρόλους ή την πολιτική εκπροσώπηση. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να εξηγήσει τους μηχανισμούς της συναισθηματικής απήχησης αυτού του αφηγήματος και να προσφέρει τεκμηριωμένες πληροφορίες που αποδυναμώνουν την επίδρασή του προτού εξαπλωθεί ξανά.
Τι λένε τα αφηγήματα
Ο ισχυρισμός ότι τα φεμινιστικά κινήματα βλάπτουν τα δικαιώματα των γυναικών αποτελεί μία από τις πιο επίμονες μορφές έμφυλης παραπληροφόρησης. Λειτουργεί μέσω μιας αναστροφής της αλήθειας. Παρουσιάζει ένα κίνημα που ευθύνεται για μερικές από τις σημαντικότερες προόδους στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ελευθερία των γυναικών ως τη δύναμη που τις υπονομεύει. Αυτή η αναστροφή δεν είναι τυχαία. Αντλεί δύναμη από περιόδους ταχείας κοινωνικής αλλαγής, όταν οι ανησυχίες για τις μεταβαλλόμενες έμφυλες ταυτότητες, την οικογενειακή ζωή ή τις πολιτισμικές παραδόσεις μπορούν εύκολα να γίνουν αντικείμενα εκμετάλλευσης. Σε τέτοιες στιγμές, ο φεμινισμός παρουσιάζεται ως αιτία αύξησης των διαζυγίων, μείωσης των γεννήσεων ή γενικότερης κοινωνικής αστάθειας, ενώ στην πραγματικότητα αυτά τα φαινόμενα εξηγούνται πιο ορθά από οικονομικές πιέσεις, αλλαγές στην αγορά εργασίας και δομικές ανισότητες.
Γιατί βρίσκουν πρόσφορο έδαφος
Η ψυχολογική έλξη αυτού του αφηγήματος είναι ισχυρή, επειδή στηρίζεται στην αποστροφή προς την αλλαγή. Η αλλαγή συχνά βιώνεται ως απώλεια, και η παραπληροφόρηση εκμεταλλεύεται αυτή την αίσθηση υπονοώντας ότι ο φεμινισμός αφαιρεί κάτι πολύτιμο από τις γυναίκες: την ασφάλειά τους, τους οικογενειακούς τους ρόλους ή ακόμη και την ταυτότητά τους. Ταυτόχρονα, απευθύνεται σε μια εξιδανικευμένη εικόνα του παρελθόντος, παρουσιάζοντας τους «παραδοσιακούς» ρόλους των φύλων ως πηγή ασφάλειας και τάξης, ενώ ο φεμινισμός εμφανίζεται ως χάος. Αυτές οι ρητορικές στρατηγικές αγγίζουν συναισθηματικά τους ανθρώπους, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την αμφισβήτησή τους. Όταν κάποιος ακούει ότι ο φεμινισμός “πληγώνει τις απλές γυναίκες” ή “εξυπηρετεί τις ελίτ”, το μήνυμα είναι σχεδιασμένο να φαίνεται αυθεντικό, παρότι βασίζεται σε διαστρεβλώσεις.
Τεχνικές χειραγώγησης
Οι τεχνικές χειραγώγησης είναι ενίοτε ανεπαισθητες, αλλά σταθερές. Μία από τις πιο συχνές είναι η ψευδής αιτιότητα, όπου πολύπλοκες κοινωνικές αλλαγές αποδίδονται λανθασμένα στο φεμινισμό, ενώ οι πραγματικοί παράγοντες, όπως η οικονομική ανασφάλεια ή η διευρυνόμενη ανισότητα, αγνοούνται. Μια άλλη συχνή διαστρέβλωση χρησιμοποιεί την τεχνική του “επιχείρηματος του αχυράνθρωπου”. Οι πραγματικοί στόχοι του φεμινισμού, που είναι ευρείς και πολυδιάστατοι, αντικαθίστανται από μια γελοιογραφική εκδοχή που είναι εύκολο να δεχτεί επίθεση. Αντί να αναγνωρίζεται ως αγώνας για ίσα δικαιώματα, παρουσιάζεται ως αντι-ανδρικό, αντι-οικογενειακό ή ακόμη και αντι-γυναικείο κίνημα. Έπειτα, επιλέγονται μεμονωμένα παραδείγματα ώστε να δοθεί η εντύπωση ότι το κίνημα προκαλεί ευρεία βλάβη, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για απομονωμένες περιπτώσεις. Όλες αυτές οι τακτικές στοχεύουν στο να μετατρέψουν ένα κίνημα ενδυνάμωσης σε πηγή καταπίεσης.
Τι εξασφάλισαν τα φεμινιστικά κινήματα
Όταν απομακρυνθούμε από τη χειραγώγηση και εξετάσουμε τα δεδομένα, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Ο φεμινισμός έχει διευρύνει τα δικαιώματα, δεν τα έχει διαβρώσει. Τα φεμινιστικά κινήματα εξασφάλισαν το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, την πρόσβασή τους στην ανώτερη εκπαίδευση, τη δυνατότητα να εργαστούν σε επαγγέλματα από τα οποία ήταν αποκλεισμένες επί δεκαετίες και το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας. Αυτές οι κατακτήσεις δεν είναι συμβολικές. Αποτελούν τα θεμέλια της σύγχρονης δημοκρατίας και της καθημερινής ζωής. Έρευνες δείχνουν σταθερά ότι οι κοινωνίες με μεγαλύτερη ισότητα των φύλων διαθέτουν ισχυρότερες οικονομίες, καλύτερα αποτελέσματα υγείας και υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής συνοχής.
Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η ισότητα των φύλων δεν είναι μόνο ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά ενισχύει την οικονομική ανάπτυξη, τη δημοκρατία, τη συνοχή και την ευημερία όλων των μελών της κοινωνίας. Αντίστοιχα, η Παγκόσμια Τράπεζα επισημαίνει ότι η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, όταν υποστηρίζεται από δίκαιες πολιτικές και πρόσβαση σε ευκαιρίες, συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη, τη μείωση της φτώχειας και την κοινή ευημερία. Παρέχει επίσης ισχυρά εμπειρικά δεδομένα ότι η ισότητα των φύλων, η μείωση της φτώχειας και η οικονομική ανάπτυξη είναι βαθιά αλληλένδετες, καταδεικνύοντας ότι οι κοινωνίες δεν προοδεύουν περιορίζοντας τις γυναίκες, αλλά διασφαλίζοντας την πλήρη συμμετοχή τους. Ο ΟΗΕ (UN Women) προσθέτει ότι η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών είναι κρίσιμη τόσο για την ισότητα καθαυτή, αλλά και για τη βιώσιμη ανάπτυξη, εκτιμώντας ότι το κλείσιμο του έμφυλου χάσματος θα μπορούσε να προσθέσει τρισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία.
Τι λέει η έρευνα
Εκτενής εμπειρική έρευνα αποδεικνύει ότι τα φεμινιστικά κινήματα και οι πολιτικές ισότητας των φύλων έχουν ενισχύσει τα δικαιώματα των γυναικών και την ευημερία των κοινωνιών. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η φεμινιστική δράση υπήρξε βασικός μοχλός προόδου στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και την κοινωνία. Οι μελέτες δείχνουν σταθερά ότι οι χώρες με ισχυρότερες δομές ισότητας των φύλων εμφανίζουν υψηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, καλύτερα αποτελέσματα υγείας και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Τα φεμινιστικά κινήματα προώθησαν τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών και δημιούργησαν θεσμικές εγγυήσεις που ωφελούν ολόκληρη την κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών, μέσα από δικαιότερες πολιτικές και πρακτικές εργασίας.
Η εξαρση της έμφυλης παραπληροφόρησης
Οι ερευνητές έχουν καταγράψει μια αυξανόμενη έξαρση έμφυλης παραπληροφόρησης που στοχεύει στην αποδυνάμωση του φεμινισμού και στη διαστρέβλωση των επιτευγμάτων του. Ο ΟΗΕ και το Κέντρο Φεμινιστικής Εξωτερικής Πολιτικής έχουν δείξει ότι διαδικτυακές και μιντιακές εκστρατείες χρησιμοποιούν ψευδείς ισχυρισμούς όπως ότι ο φεμινισμός βλάπτει τις απλές γυναίκες ή καταστρέφει τις οικογένειες προκειμένου να απαξιώσουν τα κινήματα ισότητας και να φιμώσουν τις φωνές των γυναικών. Αυτά τα αφηγήματα ξεπερνούν τα όρια των αθώων παρεξηγήσεων και επεκτείνονται σε συνειδητές στρατηγικές οπισθοδρόμησης και χειραγώγησης. Βασίζονται στις ίδιες ρητορικές και ψυχολογικές τακτικές που χρησιμοποιούνται σε άλλα οικοσυστήματα παραπληροφόρησης, όπως η επιλεκτική χρήση μεμονωμένων περιστατικών και η εκμετάλλευση του φόβου της κοινωνικής αλλαγής. Το Harvard Misinformation Review και το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επισημαίνουν ότι τέτοιες επιθέσεις λειτουργούν ως μορφή συμβολικής και ψυχολογικής βίας, σχεδιασμένη να αποθαρρύνει τη δημόσια συμμετοχή και να ανατρέψει κατακτήσεις δεκαετιών.
Οι προσπάθειες στοχοποίησης γυναικών σε θέσεις εξουσίας δεν αποτελούν μεμονωμένες πράξεις γενικότερης προκατάληψης. Αντίθετα, αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου έμφυλης παραπληροφόρησης που χρησιμοποιεί στοχευμένες επιθέσεις και ψευδή αφηγήματα για να απονομιμοποιήσει άτομα με βάση το φύλο ή την ταυτότητα φύλου τους. Έρευνες του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, του ΟΗΕ, του European Partnership for Democracy και του Harvard Kennedy School Misinformation Review δείχνουν ότι αυτού του είδους οι επιθέσεις δεν πλήττουν μόνο τα άμεσα θύματα, αλλά διαβρώνουν και τις βασικές προϋποθέσεις της δημοκρατικής συμμετοχής.
Οι συνέπειες
Όταν οι έμφυλες επιθέσεις καταφέρνουν να φιμώσουν τις γυναίκες στην πολιτική, τη δημοσιογραφία και τη δημόσια ζωή, το αποτέλεσμα είναι η συρρίκνωση της εκπροσώπησης και η αποδυνάμωση του πλουραλισμού. Η παραπληροφόρηση που παρουσιάζει την ισότητα των φύλων ως απειλή τροφοδοτεί συχνά αντιδημοκρατική και αυταρχική ρητορική, παρουσιάζοντας την ένταξη ως αστάθεια και τη διαφορετικότητα ως ηθική παρακμή. Τα ίδια δίκτυα και φορείς που διαδίδουν αντιφεμινιστικά ή αντι-“gender” αφηγήματα συμμετέχουν συχνά και σε ευρύτερες αντιδημοκρατικές επιχειρήσεις επιρροής, εκμεταλλευόμενοι κοινωνικούς διχασμούς για να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Με αυτή την έννοια, η προσπάθεια εκδίωξης των έμφυλων μειονοτήτων από θέσεις εξουσίας αποκαλύπτει καθαρά τη σύνδεση ανάμεσα στην έμφυλη παραπληροφόρηση και τη δημοκρατική διάβρωση. Δείχνει ότι οι επιθέσεις στα δικαιώματα φύλου δεν αποτελούν απλώς πολιτισμικές συγκρούσεις, αλλά στοχευμένες τακτικές που αποσταθεροποιούν τη δημοκρατία, περιορίζοντας το χώρο της ισότιμης συμμετοχής και του ενημερωμένου δημόσιου διαλόγου.
Αποδόμηση του αφηγήματος
Ο τρόπος να αποδομήσουμε προληπτικά αυτό το αφήγημα είναι διττός: από τη μία να δείξουμε ότι τα στοιχεία το διαψεύδουν, και από την άλλη να φωτίσουμε τη χειριστική του δομή. Η αναστροφή, όπου η ενδυνάμωση παρουσιάζεται ως βλάβη, είναι μια αναγνωρίσιμη τακτική που χρησιμοποιείται σε πολλές μορφές παραπληροφόρησης. Μόλις οι άνθρωποι εξοικειωθούν με αυτή την αντιστροφή, μπορούν να την αναγνωρίζουν πιο γρήγορα όταν εμφανίζεται ξανά, είτε σε συζητήσεις για τον φεμινισμό, είτε για τη δημόσια υγεία, είτε για τη δημοκρατία. Αν ένα κίνημα, του οποίου ο πυρήνας είναι η διεύρυνση των δικαιωμάτων, αρχίζει ξαφνικά να παρουσιάζεται ως εκείνο που τα αφαιρεί, θα πρέπει αμέσως να εγερθούν ερωτήματα για το ποιος ωφελείται και γιατί.
Ο φεμινισμός ποτέ δεν αφορούσε την επιβολή ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής στις γυναίκες. Αφορούσε τη διασφάλιση ότι οι γυναίκες έχουν επιλογές, ευκαιρίες και προστασίες ίσες με των ανδρών. Η άποψη ότι υπονομεύει τα δικαιώματα των γυναικών δεν αποτελεί ειλικρινή παρεξήγηση, αλλά σκόπιμη διαστρέβλωση. Αναγνωρίζοντας τα ψυχολογικά δέλεαρ, τις ρητορικές παγίδες και τον πλούτο των αποδεικτικών στοιχείων που δείχνουν ότι ο φεμινισμός βελτιώνει και δεν επιδεινώνει τη ζωή των γυναικών και της κοινωνίας γενικότερα, μπορούμε να αφοπλίσουμε αυτό το αφήγημα προτού ριζώσει.
Επειδή η έμφυλη παραπληροφόρηση τείνει να ανακυκλώνεται, είναι κρίσιμο οι πολίτες να μπορούν να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα πρώτα σημάδια παρόμοιων αφηγημάτων στο μέλλον. Ισχυρισμοί που παρουσιάζουν τα κινήματα ισότητας ως διχαστικά, επιβλαβή για τις γυναίκες ή απειλή για την κοινωνική σταθερότητα πρέπει να αντιμετωπίζονται με κριτική σκέψη και να διασταυρώνονται με αξιόπιστα δεδομένα και πηγές. Κατανοώντας πώς αυτές οι τακτικές εκμεταλλεύονται τον φόβο της αλλαγής και τις εξιδανικευμένες εικόνες του παρελθόντος, οι πολίτες μπορούν να προβλέψουν και να αποδυναμώσουν παραπλανητικά μηνύματα προτού παγιωθούν. Η προληπτική αποδόμηση δεν παρέχει μόνο πληροφορίες, αλλά και πρόβλεψη. Ενισχύει τη δημοκρατική συζήτηση, θωρακίζει απέναντι στη χειραγώγηση και βοηθά τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να αμφισβητούν αυτά τα αφηγήματα όταν επανεμφανίζονται.
Σύνοψη
Ισχυρισμοί: Οι πιο συχνοί ισχυρισμοί είναι ότι ο φεμινισμός προκαλεί κοινωνική αποδιοργάνωση, ότι εξυπηρετεί πολιτικά συμφέροντα ή ότι στρέφεται εναντίον των ίδιων των γυναικών.
Διασπορά: Η διάδοση τέτοιων αφηγημάτων γίνεται κυρίως μέσα από μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδικτυακές κοινότητες με αντιφεμινιστική ρητορική, ανώνυμα ιστολόγια και κανάλια που παρουσιάζονται ως υπερασπιστές των “παραδοσιακών αξιών”.
Μηχανισμοί δράσης: Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν ψευδή αιτιότητα (παραποιημένη σχέση αιτίας-αποτελέσματος), συναισθηματικούς εκβιασμούς, νοσταλγικές αφηγήσεις και επιθέσεις στην αξιοπιστία των φεμινιστριών.
Αντιμετώπιση: Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν ότι παρόμοιες αφηγήσεις εμφανίζονται κατά διαστήματα. Κάθε φορά που ένα μήνυμα παρουσιάζει την ισότητα ως απειλή, όταν ένα άρθρο στηρίζεται αποκλειστικά σε μεμονωμένα παραδείγματα χωρίς αποδείξεις ή όταν ένας λογαριασμός στα κοινωνικά δίκτυα φαίνεται να προωθεί διαρκώς διχαστικά ή σκοπίμως υπεραπλουστευμένα μηνύματα, είναι σκόπιμο να υπάρχει επιφύλαξη. Σε τέτοιες περιπτώσεις, χρειάζεται να ελέγχουμε την πηγή, να αναζητούμε αξιόπιστα στοιχεία και να αποφεύγουμε τη διάδοση περιεχομένου που ενισχύει την προκατάληψη. Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα της ανθεκτικότητας και η ενημερωμένη αμφισβήτηση είναι η πιο αποτελεσματική άμυνα απέναντι στην παραπληροφόρηση.
Πηγές
– OECD. Gender Equality Overview. https://www.oecd.org/en/topics/gender-equality.html
– World Bank. Gender Equality, Poverty, and Economic Growth. https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/3e9cc57a-693e-5422-bc3f-8532cfec8b9b
– UN Women. Facts and Figures: Economic Empowerment. https://knowledge.unwomen.org/en/articles/facts-and-figures/facts-and-figures-economic-empowerment
– Harvard Kennedy School Misinformation Review 2024 Gendered Disinformation as Violence A New Analytical Agenda – https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/gendered-disinformation-as-violence-a-new-analytical-agenda
– Frontiers in Sociology 2024 Women in Gender Equality Movements A Systematic Literature Review – https://www.frontiersin.org/journals/sociology/articles/10.3389/fsoc.2024.1432383/full
– PLOS ONE 2021 Twenty Years of Gender Equality Research A Scoping Review – https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0256474
– Centre for Feminist Foreign Policy (CFFP) – Analysing the Spread of Gendered Disinformation
https://centreforfeministforeignpolicy.org/wordpress/wp.content/uploads/2025/07/CFFP_PolicyBrief_GenderedDisinformation_FINAL.pdf
– UN Women (2023) – Progress on the Sustainable Development Goals
https://data.unwomen.org/publications/progress-sustainable-development-goals-gender-snapshot-2023
– OHCHR (2023) – Gendered disinformation and its implications for the right to freedom of expression
https://www.ohchr.org/en/documents/thematic-reports/a78288-gendered-disinformation-and-its-implications-right-freedom
Αυτό το υλικό δημιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου Prebunking at Scale, με την υποστήριξη του European Fact-Checking Standards Network (EFCSN).